του κ.Γ.Κ.ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, τ.ΛΥΚΕΙΑΡΧΗ
Ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας είναι από τους παλαιότερους σωζόμενους βυζαντινούς ναούς της Δράμας.
Κτίσθηκε στο ανατολικό μέρος της αρχαίας Δράμας, στο Ισάρ των Τούρκων.
Χρονολογικά ανήκει στο τέλος του 10 μ.Χ. αιώνα ή στις αρχές του 11ου αιώνα. Κατά μία εκδοχή υπήρξε καθολικό βυζαντινής Μονής της Δράμας.
Κοντά του, κατά μια αρχαία επιγραφική μαρτυρία ήταν κτισμένο ιερό, αφιερωμένο στο θεό Διόνυσο.
Ίσως και γι’ αυτόν τον λόγο κτίσθηκε από τους χριστιανούς στο σημείο αυτό, προκειμένου να απαλειφθεί η παρουσία ειδωλολατρικού ιερού (… ΝΔΡΟΚΛΕΟΥΣ ΙΕΡΗΤΕΥΣΑΣ ΔΙΟΝΥΣΩ).
Ο ναός είναι κτισμένος σε δυο επίπεδα. Το ανατολικό, το οποίο είναι και το αρχαιότερο, είναι βυθισμένο στο έδαφος, ενώ το δυτικό, που είναι νεώτερο και προστέθηκε ίσως στα χρόνια της τουρκοκρατίας, είναι υπερυψωμένο δυο μέτρα από τον κυρίως βυζαντινό ναό.
Ο ναός διαθέτει υψηλό οκταγωνικό τρούλλο. Στη νότια πλευρά του ναού υπάρχει το κωδωνοστάσιο, κτισμένο πάνω στον μιναρέ, έργο των Τούρκων, αφού κατεδαφίσθηκε ένα μέρος του.
Ο ναός, κατά μαρτυρία του αοιδίμου Μητροπολίτη Δράμας Αγαθαγγέλου Β’Κωνσταντινίδη του Μάγνητος μετετράπη σε τζαμί από τους Τούρκους το 1430, 46 ή 57 χρόνια μετά την άλωση της Δράμας και της περιοχής από τον εξωμότη στρατηγό Γαζή Εβρενό Μπέη, καταγόμενο από τη Βέροια (Εβλιγιά Τσελεμπή, Χατζη-Κάλφα) (1373 ή 1384).
Τετρακόσια ογδόντα δυο χρόνια, μετά τη μετατροπή του σε τζαμί, ο ναός περιέρχεται στη δικαιοδοσία των Ελλήνων χριστιανών της Δράμας, κατά τη μαρτυρία του μητροπολίτη Αγαθαγγέλου Β’, δηλαδή την 1η Νοεμβρίου 1912.
Το 1913, κατά την πρώτη βουλγαρική κατοχή, οι Βούλγαροι επιχειρούν με έμμεσο τρόπο να καταλάβουν τον ναό και να τον μετατρέψουν δήθεν σε αρχαιολογικό μουσείο.
Ο Αγαθάγγελος αντιλαμβάνεται τον πραγματικό σκοπό των Βουλγάρων, αφού αυτός εντασσόταν στην προσπάθειά τους να καταλάβουν και άλλους πατριαρχικούς ναούς στην περιοχή της Δράμας (Δράνοβο, Βησσοτσάνη, Πλεύνα, Κουμπάλιστα Βώλακας κ.α.) και να τους θέσουν στη δικαιοδοσίας της βουλγαρικής Εξαρχίας.
Για να αποτρέψει μια τέτοια συμφορά για τους πατριαρχικούς χριστιανούς ο Αγαθάγγελος παρεμβαίνει δυναμικά στον πολιτικό Διοικητή της Δράμας Δόμπρεφ με το αριθμ. 25 της 20ης Ιουνίου 1913 έγγραφό του υποδεικνύοντάς του ως χώρο ίδρυσης αρχαιολογικού μουσείου στην πόλη της Δράμας κτήριο πιο ευρύχωρο και πιο κατάλληλο, επισημαίνοντας μάλιστα ότι είναι άδικο να στερηθούν οι πατριαρχικοί χριστιανοί της Δράμας ναό, τον οποίο επανακτήσανε με τη δύναμη και τον θρίαμβο του Τιμίου Σταυρού.
Ο δυναμικός αγώνας του Αγαθαγγέλου στέφθηκε από επιτυχία. Ο ναός συνέχισε τη λειτουργία του ως χώρος λατρείας πατριαρχικών Δραμινών.
Από πληροφορίες, που αντλούμε από το Ιωβηλαίο του Θεμιστοκλή Χατζησταύρου, Αρχιδιακόνου και Πρωτοσυγκέλλου της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας επί εποχής του εθνοϊερομάρτυρος Αγίου Χρυσοστόμου, ο Θεμιστοκλής Χατζησταύρου διενήργησε ανασκαφές πίσω από την κόγχη του ιερού βήματος, ύστερα από την άδεια, που του παραχώρησε ο τούρκος ιερωμένος της περιοχής, και βρήκε δισκοπότηρα, θυμιατά, κανδήλες και άλλα ιερά σκεύη, τα οποία τοποθέτησε στην ιερά Μητρόπολη της Δράμας.
Περιφερόμενος στον αύλειο χώρο του ναού εντόπισε μαρμάρινη πλάκα, την οποία αναποδογύρισε και με έκπληξή του διάβασε την ακόλουθη ημικατεστραμμένη επιγραφή:
«… ΕΝ ΚΟΥΡΟΠΑΛΑΤΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ ΤΕ ΦΗΜΗ ΤΟΥ ΜΑΝΙΑΚΗ. ΦΕΡΕΙ ΚΑΙ ΗΣ ΔΙΑΓΡΑΦΗΣ ΤΟΝ ΤΥΠΟΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΕΙΣ ΣΩΤΗΡΙΑΝ. ΕΝ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΜΝΗΝΟΥ».
Την επιγραφή αυτή ο Θεμιστοκλής Χατζησταύρου τη δημοσίευσε στην εφημερίδα «ΑΛΗΘΕΙΑ»,που εκδιδόταν στη Θεσσαλονίκη την εποχή εκείνη.
Η αγωνία του Θεμιστοκλή Χατζησταύρου ήταν πως θα περισώσει όσο το δυνατόν περισσότερες αρχαιότητες από την κλοπή και την καταστροφή. Ιδιαίτερα επιδιδόταν στη συγκέντρωση, διαφύλαξη και δημοσίευση των επιγραφών, γιατί πίστευε ότι «οι λίθοι οι ενεπίγραφοι (=επιγραφές) ήταν αψευδείς μάρτυρες της ελληνικότητας της Μακεδονίας, γι’ αυτό και περιοδεύοντας σ’ όλη την έκταση της μητροπολιτικής περιφέρειας της Δράμας κατόρθωσε να καταρτίσει σημαντική αρχαιολογική συλλογή, την οποία παρέδωσε στον καθηγητή της Χριστιανικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Λαμπάκη, με εισήγηση του οποίου τον απονεμήθηκε δίπλωμα Μέλους της Αρχαιολογικής Εταιρείας.
Δυο χρόνια μετά από τη σπουδαία ανασκαφική ανακάλυψη του Θεμιστοκλή Χατζησταύρου, ο υποεπιθεωρητής των Ελληνικών Σχολών Γεώργιος Χατζηκυριάκου αναφέρεται στα ευρήματα του Θεμιστοκλή Χατζησταύρου στο βιβλίο του «Σκέψεις και εντυπώσεις [ανά την Μακεδονίαν], εν Αθήναις 1906. Ο Χατζησταύρου πικραίνεται, γιατί ο Χατζηκυριακού δεν τον μνημονεύει ως ανακαλύψαντα την επιγραφή.
Ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας, γνωστός σήμερα ως ναός της Αγίας Σοφίας, ονομαζόταν παλιά ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ενώ κατά τον Ν. Καπετανάκη –Ακριτα ο ναός αρχικά ήταν αφιερωμένος στην Αγία Σοφία και στις κόρες της «Πίστιν», «Ελπίδα» και «Αγάπη». Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν γνωστή ως Αγιά Σοφιά Τζαμισί.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Α.Κουντουρά – Χ. Μπακιρτζή, Η Αγία Σοφία Δράμας, Η Δράμα και η περιοχή της, Δήμος Δράμας 1992.
2.Μητροπολίτου Δράμας Αγαθαγγέλου, Αι δραματικαί περιπέτειαι Δράμας μέχρι της απελευθερώσεως αυτής, Καβάλα 1913.
3.Ν.Καπετανάκη – Ακρίτα, Ο Μαχμούτ Πασάς, Δράμαλης, Δράμα 1937.
4.Τιμητικός Τόμος επί τω Ιωβηλαίω τον Σεβ. Μητροπολίτου Φιλιππων – Νεαπόλεως – Θάσου Χρυσοστόμου, Καβάλα 1960.
5.Γ.Χατζηκυριακού, Σκέψεις και εντυπώσεις εκ περιοδείας [ανά την Μακεδονίαν], εν Αθήναις 1906.
6.Γ.Κ.Χατζοπούλου, Ιστορικά Ανάλεκτα της Εκκλησίας της Δράμας Θεσσαλονίκη 2012, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη.
7.Γ.Κ.Χατζοπούλου, Τα σωζόμενα τεμένη της Δράας, εφ. ΠΡΩΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ, 15.3.2011.
8.Γ.Κ.Χατζοπούλου, Ο Μητροπολίτης Αγαθάγγελος και η συμβολή του στην απελευθέρωση της Δράμας κατά το 1913, Δράμα 1071.
9.Γ.Κ.Χατζοπούλου, Η Εμβρυακή μορφή του θεάτρου και η λατρεία του Διονύσου στη χώρα των Ηδωνών, Δράμα 2006.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου