RENÉ TREUIL
Πριν από το 1967, ελάχιστα στοιχεία ήταν γνωστά σχετικά με την προϊστορία και την πρωτοϊστορία της περιοχής.
Αντίθετα, από το 1967-68 (ανασκαφές Σιταγρών και Ντικιλί-Τας), το χρονολογικό και πολιτιστικό πλαίσιο αποκαταστάθηκε με σχετική ακρίβεια, γεγονός το οποίο συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας πληρέστερης εικόνας για τη γενική προϊστορία των Βαλκανίων και της Ευρώπης.
Επιπλέον, άρχισε η συγκέντρωση πληροφοριών, αποσπασματικών μέχρι τώρα, αλλά όχι αμελητέων, σχετικά με την οικιστική, τον τρόπο ζωής, τις τεχνικές, ακόμη και τη σκέψη των λαών.
Παραμένουν ακόμη αρκετά προβλήματα. Ορισμένα μπορεί να λυθούν σύντομα με την πρόοδο των ερευνών. Σε άλλες περιπτώσεις όμως, είναι δύσκολο να βρεθούν λύσεις, αφού πρόκειται για φάσεις για τις οποίες δεν υπάρχουν προς το παρόν στοιχεία .
1. Η τελευταία ψυχρή περίοδος
Τοποθετείται ανάμεσα στα -70.000 και -10.000 και αντιστοιχεί στην επονομαζόμενη παγετώδη περίοδο του Würm στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Δεν υπάρχουν πάγοι στην περιοχή, αλλά η στάθμη της θάλασσας είναι πολύ χαμηλότερη από ό,τι σήμερα και η βλάστηση που κυριαρχεί είναι η στέππα. Η περιοχή καλύπτεται από χόρτα και δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου δένδρα.
Αυτή η περίοδος αντιστοιχεί στην Ευρώπη με τη Μέση και Ύστερη Παλαιολιθική, δηλαδή με μια περίοδο με αραιή ανθρώπινη κατοίκηση, αλλά ορατή και πραγματική. Επομένως, επειδή κάνει λιγότερο κρύο, μπορεί κανείς να περιμένει δικαιολογημένα μια σαφώς προσδιορισμένη κατοίκηση. Προς το παρόν, ωστόσο, υπάρχουν πολλές αμφιβολίες. Μερικές φορές μια επιφανειακή ανακάλυψη δημιουργεί ορισμένες ελπίδες, αλλά γενικά ακολουθεί απογοήτευση, όπως συνέβη στην περιοχή Ζυγού-Φιλίππων. Μέχρι σήμερα δε γνωρίζουμε καμμία προσδιορισμένη παλαιολιθική θέση, όπως άλλωστε συμβαίνει και στην υπόλοιπη Μακεδονία. Επειδή όμως πολλές τέτοιες θέσεις είναι γνωστές στη Βουλγαρία, και μάλιστα κοντά στα σύνορα, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι η κατάσταση θα αλλάξει αν αρχίσουν επιφανειακές έρευνες, όπως αυτή που μας παρουσιάζει η κυρία Κουρτέση-Φιλιππάκη2.
2. Η κλιματολογική αλλαγή και οι αρχές της νεολιθικής περιόδου
Από το -10.000, το κλίμα θερμαίνεται σα να εισερχόμαστε και πάλι σε μια μεσοπαγετώδη περίοδο. Οι θερμοκρασίες πλησιάζουν τις σημερινές, η θάλασσα ανεβαίνει στη σημερινή της στάθμη και κυρίως η βλάστηση αλλάζει. Το δάσος επεκτείνεται, η στέππα υποχωρεί. Αποτέλεσμα: πιο ευνοϊκές συνθήκες για τον πληθυσμό. Παράδειγμα, τα παλυνολογικά διαγράμματα, που επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε αυτή την εξέλιξη.
 |
| Προϊστορικός οικισμός Πλατανιάς Δράμας |
Διαμορφώνεται έτσι σταδιακά ένα κλιματολογικό και γεωγραφικό πλαίσιο αντίστοιχο με το σημερινό. Το τοπίο είναι το ίδιο με αυτό που βλέπουμε σήμερα και το κλίμα είναι περίπου το ίδιο με αυτό που γνωρίζουμε.
Η πεδιάδα της Δράμας αποτελεί μια σαφώς προσδιορισμένη γεωγραφική ενότητα, όπου τα διοικητικά όρια δεν έχουν παρά καθαρά τεχνητό χαρακτήρα. Αντίθετα, τα διάφορα γεωμορφολογικά και οικολογικά περιβάλλοντα εισάγουν πολύ πιο σημαντικές διακρίσεις για την ανθρώπινη κατοίκηση. Συναντάται καταρχήν μια ευρεία ζώνη από έλη και τύρφη στο κέντρο, που περιβάλλεται από μια περιοχή από προσχώσεις εξαιρετικά εύφορες όταν ξεχερσωθούν, σχεδόν επίπεδες, ή μάλλον ακριβέστερα με μια πολύ μικρή κλίση προς το κέντρο (βλ. χάρτη της περιοχής). Γύρω από αυτές υπάρχει ακόμη μια λοφοσειρά και τέλος τα βουνά
. Ο πληθυσμός εγκαθίσταται σχεδόν πάντα στις ξηρές ζώνες και συχνά, όπως στο Πολύστυλο, και ίσως στο Ντικιλί-Τας, στην ίδια την όχθη του έλους. Αυτή η κατάσταση, που υπαγορεύεται από τις ανάγκες της καλλιέργειας και από το γεγονός ότι οι φυσικοί πόροι που προσφέρονται από το έλος βρίσκονται εκεί, επιτρέπει επιπλέον στον πληθυσμό να επωφελείται από τις πηγές και από την εμφάνιση στην επιφάνεια υπόγειων νερών που βρίσκονται στη βάση των λόφων και επιτρέπουν την εύκολη άρδευση.
Τα άλλα περιβάλλοντα, δηλαδή οι λόφοι και τα βουνά, παρέχουν βοσκοτόπια για τα κοπάδια και εκτάσεις για το κυνήγι. Προσφέρουν επίσης ορισμένα υλικά που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή των εργαλείων.
Είναι περίεργη πάντως η διαπίστωση ότι η πρώτη φάση της Νεολιθικής περιόδου (Αρχαιότερη Νεολιθική, 7η και 6η χιλιετία) δε φαίνεται να υπάρχει, αν και όλες οι συνθήκες φαίνεται να ευνοούν την εγκατάσταση στην περιοχή των πρώτων αγροτικών πληθυσμών. Αυτή η φαινομενική τουλάχιστον απουσία θέτει ένα περίεργο πρόβλημα που ξεπερνά την πεδιάδα της Δράμας.
Η Αρχαιότερη Νεολιθική απαντάται μόνο στη Νέα Νικομήδεια (Κεντρική Δυτική Μακεδονία), στο Κοβάτσεβο (Ροδόπη) και στη μέση και ανώτερη κοιλάδα του Στρυμόνα. Δεν βρέθηκε στους Σιταγρούς, παρότι η ανασκαφή έφθασε μέχρι το παρθένο έδαφος- στο Ντικιλί-Τας δε φθάσαμε ακόμη στο παρθένο έδαφος, αλλά μέχρι τώρα δεν βρήκαμε καμμία πειστική ένδειξη για την παρουσία της Αρχαιότερης Νεολιθικής. Σε όλη την υπόλοιπη ελληνική Μακεδονία και τη Θράκη αυτή η περίοδος απουσιάζει επίσης.
Δύσκολα μπορεί να εξηγηθεί μέχρι τώρα αυτή η παράδοξη κατάσταση, και αυτό είναι ακόμη πιο δυσάρεστο γιατί αναμένονταν στην περιοχή ενδείξεις της λεγάμενης «Νεολιθικοποίησης», δηλαδή προπάντων των αρχών της γεωργίας και της κτηνοτροφίας στα Βαλκάνια και ίσως στην υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι σαφές ωστόσο ότι πρέπει να γίνουν πολλές έρευνες ακόμη, πριν να βρεθεί η λύση του προβλήματος.
3. Η Μέση Νεολιθική
Σ ’ αυτή την ήδη προχωρημένη φάση της περιόδου (5η χιλιετία π.Χ.) συναντάται η πρώτη βέβαιη ανθρώπινη εγκατάσταση στην πεδιάδα της Δράμας, όχι μόνο στους Σιταγρούς και στο Ντικιλί-
Τας, όπου το γεγονός επιβεβαιώθηκε από τις ανασκαφές, αλλά πιθανώς και σε πολλά άλλα σημεία.
Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πώς έγινε αυτή η πρώτη κατοίκηση, ούτε αν υπήρξε εγκατάσταση πληθυσμών που προέρχονται από περιοχές που βρίσκονται ανατολικότερα, όπως υποθέτουμε συχνά. Διαπιστώνουμε όμως ότι από την αρχή όλα τα στοιχεία του νεολιθικού πολιτισμού και τρόπου ζωής είναι παρόντα, καλά δομημένα και σχεδόν πλήρη• μόνιμη κατοικία σε σπίτια κατασκευασμένα από ξύλινους πασσάλους και πηλό και συγκεντρωμένα σε μικρά χωριά (καταστρέφονται από τις διαδοχικές πυρκαγιές και ξανακτίζονται κτλ., γεγονός που προκαλεί το σχηματισμό της τούμπας, χαρακτηριστικής των τοπίων της Μακεδονίας, της Θράκης και της Θεσσαλίας)- γεωργικές τεχνικές ήδη αρκετά προχωρημένες, επίσης πολύ αποτελεσματικές πρακτικές για την κτηνοτροφία• ποικιλία στις τεχνικές που περιλαμβάνουν την αγγειοπλαστική και τη μεταλλουργία, αλλά χωρίς ίχνη των προσπαθειών στον τομέα, και με επιτεύγματα που μαρτυρούν ήδη πολύ καλή γνώση των μεθόδων.
4. Η Νεώτερη Νεολιθική (Χαλκολιθική)
Είναι η δεύτερη σημαντική περίοδος για την ανθρώπινη κατοίκηση στην περιοχή της Δράμας (4η χιλιετία). Ο τρόπος ζωής και ο πολιτισμός παραμένουν σε γενικές γραμμές οι ίδιοι. Τα χωριά εγκαθίστανται στις ίδιες θέσεις και επομένως ο σχηματισμός της τούμπας συνεχίζεται- άλλωστε και οι τεχνικές κατασκευής των σπιτιών δε μεταβάλλονται σημαντικά. Οι πρακτικές της γεωργίας και της κτηνοτροφίας αναπτύσσονται σύμφωνα με τα ίδια δεδομένα. Οι τεχνικές παραμένουν οι ίδιες. Αλλάζουν μόνο οι τρόποι διακόσμησης της κεραμεικής, που ανανεώνονται σχεδόν τελείως, και η συχνότητα της πραγματικής μεταλλουργίας, που τείνει να αυξηθεί σε σύγκριση με τη χρήση των φυσικών, καθαρών μετάλλων.
Συμπέρασμα
Τη Νεολιθική διαδέχεται η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού ή Πρωτοχαλκή, μια περίοδος (3η χιλιετία) κατά τα φαινόμενα πολύ λιγότερο πλούσια, που αρχίζει να γίνεται γνωστή από τις ανασκαφές του Ντικιλί-Τας και των Σιταγρών στην Ελλάδα, του Καράνοβο και του Έζερο στη Βουλγαρία. Υπάρχει στρωματογραφική συνέχεια, δηλαδή συνεχίζεται η κατοίκηση στις ίδιες θέσεις, αλλά υπάρχει πολιτισμική ασυνέχεια, δηλαδή ο «υλικός πολιτισμός» δεν έχει καθόλου την ίδια όψη με το παρελθόν. Ειδικότερα η κεραμεική είναι στο εξής σκοτεινού χρώματος, σπανιότατα διακοσμημένη και ποτέ γραπτή. Η κατοικία είναι γνωστή κυρίως από την «Καμένη Οικία» των Σιταγρών. Πιθανώς αυτή η αλλαγή αντιστοιχεί στην άφιξη ενός νέου πληθυσμού, αλλά λείπουν τα δεδομένα για να μπορούμε να το επιβεβαιώσουμε.
1 Βλ. R. Treuil (éd.), Dikili Tash, village préhistorique de Macédoine orientale I., Fouilles de Jean Deshayes (1961-1975), Παρίσι (υπό εκδ.).
2Αυτόθι, ό.π., σ. 51-65.
3. Η Μέση Νεολιθική
Σ ’ αυτή την ήδη προχωρημένη φάση της περιόδου (5η χιλιετία π.Χ.) συναντάται η πρώτη βέβαιη ανθρώπινη εγκατάσταση στην πεδιάδα της Δράμας, όχι μόνο στους Σιταγρούς και στο Ντικιλί-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου