Η προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει τα μελλούμενα, έχειτις ρίζες της στην αχλύ της παρουσίας του πάνω στον γέρικο πλανήτη μας.
Το άγνωστο μέλλον ήταν και εξακολουθεί και σήμερα να είναι ο παράγοντας εκείνος που τον φροντίζει με αγωνία, ανασφάλεια και αβεβαιότητα.
Γι’ αυτό και από τα αρχαιότατα ακόμη χρόνια - χωρίς βέβαια να παύσει και σήμερα, παρά τη ραγδαία επιστημονική πρόοδο, να αναζητεί και να επινοεί τρόπους, μεθόδους και τεχνάσματα ποικίλα για να προΐδει με το μέλλον με σκοπό να αποφύ- γει δυσάρεστες ή και ενίοτε οδυνηρές καταστάσεις τόσο για τον ίδιο, όσο και για το στενό οικογενειακό του περιβάλλον.
Τη γνώση αυτή του αδήλου μέλλοντος προσπαθούσε να επιτύχει με την παρατήρηση των διαφόρων ήχων, των φωνώντων ζώων, των κινήσεων ή και των ενεργειών τους, του πετάγματος του κρωγμού των πτηνών, την ερμηνεία των ονείρων, το πτάρινασμα ή τον παλμό του ματιού, τον κνισμό της παλάμης, δεξιάς ή αριστερής, από την εικόνα που παρουσίαζε το κόκκαλο της ωμοπολάτης, από τη ρίψη των κουκιών, από τα χαρακτηριστικά σημεία του ανθρωπίνου σώματος, όπως είναι οι ελιές, τα αραιά δόντια, οι κορυφές της κεφαλής, τα στίγματα των νυχιών κ.α.
Ετσι το ούρλιασματου σκύλου θεωρούνταν κακό σημάδι.
Κάποιο δυσάρεστο θα συνέβαινε στον ιδιοκτήτη του ή στα μέλη της οικογένειάς του.
Γι’ αυτό και, μόλις άρχιζε το ουρλιαχτό, τον επιπλήττανε και συχνά τον καταδιώκανε μέχρις ότου τον αναγκάσουν να σωπάσει.
Ως κακό οιωνό θεωρούσαν και το λάλημα της κότας όπως ο πετεινός.
Βέβαια για να μη συμβεί κάποιο δυσάρεστο στον οικοδεσπότη ή στους οικείους του, προτιμούσαν να συμβεί στην ίδια. Καιτο κακόγι’ αυτήν δεν ήταν άλλο από τη σφαγή της ή την πώλησή της.
Με τα χρήματα από την πώλησή της αγοραζόταν λάδι, το οποίο στη συνέχεια προσφερόταν στην εκκλησία.
Κακό σημάδι θεωρούνταν καιτο πέταγμα, αλλά και ο κρωγμός των κοράκων πάνω από το χωριό.
Ηταν προμήνυμα θανάτου.
Ενώ όταν η γάτα νιβόταν στραμμένη προς την πόρτα, προετοίμαζε τον οικοδεσπότη για τον ερχομό κάποιου ξένου.
Το λάλημα των πετεινών σε ακατάλληλη ώρα-παρώρας τη λέγανε οι Πόντιοι - σήμαινε επιδείνωση των καιρικών συνθηκών.
Tο πέταγμα της μέλισσας ή της πεταλούδας μέσα στο σπίτι εκλαμβανόταν ως ευχάριστη είδηση.
Προσφιλής ήταν η μαντική - ιδιαίτερα για τις άγαμες νέες-με τα κόλλυβα, και μάλιστα αυτά που κάνανε την ημέρα των Αγίων Θεοδώρων.
Οι νέες, που ήταν σε ηλικία γάμου και τον επιδιώκανε, πήγαιναν την ημέρα της γιορτής του Αγίου στην εκκλησία για να πάρουν κόλλυβα.
Επιστρέφοντας στο σπίτι, τα βάζανε για τρεις συνεχόμενες νύχτες κάτω από το μαξιλάρι τους με την επιθυμία να ονειρευτούν τον μέλλοντα σύζυγο.
Τον ίδιο σκοπό επιτελούσε, αλλά και επιτελεί και σήμερα η Φανουρόπιτα.
Αλλοτε πάλι παίρνανε τα κόλλυβα της ημέρας των Αγίων Θεοδώρων και κατά τη διάρκεια της νύχτας πήγαιναν κοντά σε μια τριανταφυλλιά.
Εκεί γονάτιζαν και σιγοτραγουδούσαν την ακόλουθη ευχή-παράκληση:
Αγιε Θεόδωρε καλέ, άγιε και θαυματουργέ, συ που τις τύχες συναντάς απόψε στείλε και τι δική μου
Υστερα πηγαίνανε για ύπνο, αφού βάζανε κάτω από το προσκεφάλιτουςτα κόλλυβα. Μετά την τρίτη νύχτα έριχναν τα κόλλυβα σε κάποιο σταυροδρόμιτου χωριού.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μαντική με τη ρίψη των κουκιών.
Πριν από μερικά χρόνια είχαντηντύχη στα πλαίσια της λαογραφικής μου έρευνας για τους Θρακιώτες-να παρακολουθήσω τα κ’κιά, δηλαδή το ρίψιμοτων κουκιών, στο Καλαμπόκι.
Τεχνίτρα αυτού του είδους της μαντικής ήταν η γιαγιά Σμαράγδω.
Την ημέρα εκείνη επιδίωκε να μαντέψει, αν θα πραγματοποιηθεί ο γάμος δυο νέων στον οποίο αντιτίθεντο οιγονείςτου νέου.
Παρούσα και γεμάτη αγωνία για την έκβαση της μαντείας η μητέρα της νέας. Φυσικά η δική μου παρουσία κατέστη επιτρεπτή ύστερα από μεσολάβηση γνωστών και πάντοτε βέβαια με τη δέσμευση της απόλυτης εχεμύθειας από μέρους μου, αλλά και για χάρη της λαογραφικής έρευνας για την οποία έδειξε τη δέουσα κατανόηση η γιαγιά Σμαράγδω.
(Η σημερινή αναφορά του ονόματος της ας αποτελέσει ευλαβικό μνημόσυνο).
Ας δούμε σε αδρές γραμμές την προσπάθειά της για μαντεία (την έχω
καταχωρήσει στις σσ. 78 - 80 του βιβλίου μου Λαογραφικά Κρυονέρου Ανατολικής Θράκης που βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών και την Εστία Νέας Σμύρνης Αθηνών).
Τα κουκιά, μελανά από τη χρήση τους και μερικά φθαρμένα στις άκρες, συνολικά εικοσιπέντε, τα κληρονόμησε η γιαγιά Σμαράγδω από τη μητέρα της, κι εκείνη από τη δική της.
Αρχικά τα τοποθέτησε μέσα σ’ ένα κόσκινο.
Υστερα χώρισε ένα για το σπίτι, ένα για τον νοικοκύρη, άλλο για το κορίτσι, άλλο για το αγόρι και πέμπτο, αν θα γίνει ογάμος.
Κατόπιν τα ανέμειξε με τα υπόλοιπα είκοσι και τα ανατάραξε μέσα στο κόσκινο με τα χέρια της.
Μια βοηθός της σχημάτισε κύκλο με ταχέρια της, μέσα από τον οποίο η γιαγιά Σμαράγδω έρριξε τα κουκιά, ενώ παράλληλα παρακολουθούσε τον τρόπο και τη θέση της πτώσης τους.
Την κίνηση αυτή την έκανε τρεις φορές.
Οσο καιρό έκανε την κίνηση, σταυροκοπιόταν και ταυτόχρονα έβγαζε αναστεναγμούς απαγγέλλοντας ψιθυριστά τα ακόλουθα:
“Οσα στημόνια κι όσα φάδια έχω πάνω μου κι όσες τρίχες έχω στο κεφάλι μου, να ’ρθουν οι φίλοι και οι εχθροί νατα μετρήσουν”.
Μετά την τρίτη ρίψη των κουκιών που τη συνόδεψε με την φράση “ακόμ’ μια φορά, στις τρεις και στην αλήθεια”,
η γιαγιά Σμαράγδω με ολόφωτο το σκαμμένο από τον ανελέητο χρόνο πρόσωπο της αποφάνθηκε ανεπιφύλακτα:
“Ο γάμος θα γένει! ” Δεν πέρασε καιρός κι ο γάμος έγινε.
Σύμπτωση ή διάνα πέτυχε στην μαντεία της η γιαγιά;
Συχνότατη ήταν η μαντική που στηριζόταν στην εξήγηση των ονείρων.
Πανάρχαια ασφαλώς αντίληψη που απαντάται στον Ομηρο, στους τραγικούς ποιητές Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη και σε μερικούς ιστορικούς της κλασικής αρχαιότητας.
Μάλιστα υπήρχε η πίστη ότι τα όνειρα της Κυριακής επαληθεύονταν μέχρι το μεσημέρι.
Είναι κατανοητό πόση αγωνία διακατείχε τον άνθρωπο του λαού, όταν αυτά ήταν δυσοίωνα, ενώ αντίθετα η αδημονία για την πραγματοποίηση των ευχάριστων τους κρατούσε σε έντονη αναμονή.
Αντίθετα τα όνειρα της Παρασκευής μπορούσαν να επαληθευθούν μέσα σε οκτώ ημέρες.
Αντιλαμβάνεται κανείς την ένταση που δημιουργούσαν αυτού του είδους τα όνειρα είτε ήταν ευχάριστα είτε δυσάρεστα.
Βέβαια υπήρχαν και τα αντιφάρμακα για την αποτροπή της επαλήθευσης των δυσάρεστων ονείρων.
Και τούτα ήσαν τα ακόλουθα:
α) αφύπνιση του κοιμωμένου και προσπάθεια ερμηνείας του και αμέσως συνέχιση του ύπνου
β) παρουσία αίματος κατά τη διάρκεια του ονείρου
γ) όνειρα του φθινοπώρου. Αυτά δεν επαληθεύονταν γιατί, όπως πέφτανε τα φύλλα, έπεφταν κι’ αυτά κι ας ήταν πολύ δυσάρεστα.
Στο σημείο αυτό θα παραθέσουμε ενδεικτικά μερικά όνειρα και την ερμηνεία τους.
• Το ψωμί είναι τύχη. Αν δεις ότι τρως ψωμί είναι ακόμη καλύτερα. Μην το δώσεις όμως σ’ άλλον. Χάνεις την τύχη σου.
• Το κόκκινο άλογο είναι γρήγορη είδηση.
• Αν δεις σχοινί, θα κάνεις δρόμο.
• Λάσπη να δεις δεν είναι καλό. Είναι στεναχώρεια.
• Το άσπρο περιστέρι είναι ευχάριστη είδηση.
• Μαντείες συνάγονταν και από τον παλμό των ματιών.
Ο παλμός του αριστερού ματιού σήμαινε δυσάρεστη είδηση, ενώ του δεξιού ευχάριστη.
Η ερυθρίαση των παρειών σήμαινε διατύπωση κατηγοριών από εχθρούς, ενώ το κουδούνισμα των αυτιών αναφορά στον παθόντα.
Του αριστερού αρνητική, του δεξιού επαινετική.
Επιχειρήσαμε σε αδρές γραμμές την ανατομία τμήματος της ψυχής του λαού μας που τη χαρακτηρίζει η διαχρονικότητα.
Ασφαλώς και δεν πρέπει να μας ξενίζει αυτή του η συμπεριφορά, αφού στο έμπα της τρίτης χιλιετίας και μάλιστα σε μια εποχή όπου τεχνολογία και επιστήμη θριαμβολογούν για τα καταπληκτικά επιτεύγματά τους, εξακολουθούννατονίζουν - την παρουσία τους με την συνδρομή του - εντύπου και του ηλεκτρονικού τύπου, τον οποίο χρυσοπληρώνουν, οι χαρτορίχτρες, - τα μέντιουμ, οι αστρολόγοι, οι μάγοι και οι 3 καφετζούδες, υποσχόμενοι στους δυστυχείς συνανθρώπους μας συνδρομή για ς ασφαλή πρόβλεψη του μέλλοντος, αλλά - και ευτυχία υλική.
Δυστυχώς η αγωνία του 2 ανθρώπου, που κατά τον Κεφαλονίτη Λασκαράτο, έχει κάτω από τη σκούφια λίγο ς νου και πολλές προλήψεις, θα εξακολουθεί-ποιος ξέρει για πόσους ακόμη αιώνες - να συρρικνώνει το βαλλάντιο των αφελών, ενώ παράλληλα θα διογκώνει τα θυλάκια των αγυρτών και των εκμεταλλευτών της αφέλειας πολλών συνανθρώπων μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου